मुलुकमा राजनीतिक संकट चुलिएको छ । ठूला दलहरू सत्ता कसले हत्याउने, शक्तिमा को पुग्ने, कसले कसलाई शक्तिहीन र कसलाई शक्तिशाली बनाउने भन्ने खेलमा छन् । साना दलहरू कतातिर लाग्दा सुरक्षित भइन्छ र सत्तामा पुगिन्छ भनेर दाउपेच हेरिबसेका छन् । यस्तै राजनीति नै अहिलेको दैनिकी छ । अहिले भइरहेको राजनीतिक खेल हिजो नेतृत्वले गरेको प्रतिबद्धताको ठीक उल्टो छ– राजनीतिक सिद्धान्त र दस्तावेज एकातिर, कार्यशैली अर्कोतिर । इमान र सिद्धान्तको राजनीति एकादेशको कथा भएको छ । परिवर्तनको चाह राख्ने अहिलेको पुस्तासामु सिद्धान्तविनाको राजनीतिक खेल वर्तमान नेतृत्वबाट हुनु भनेको पक्कै राम्रो होइन । यसबाट भावी पुस्ताले के सिक्ने रु कस्तो खालको सिकाइ लिने रु कुन अभ्यासको अनुसरण गर्ने रु विषय गम्भीर र पेचिलो बन्दै गएको छ ।
राष्ट्रिय राजनीतिमा जे भइरहेको छ, त्यसले यो सबै कुर्सीका लागि भइरहेको छ र जनतासँग गरिने वाचा फगत चुनावी नारा मात्र हुन् भन्ने स्थापित हुँदै छ
हामी देख्न, हेर्न र समीक्षा गर्न सक्छौँ– के अहिले मुलुकमा भइरहेको राजनीतिक अभ्यास सही दिशामा छ रु राजनीतिक मूल्य–मान्यता र सिद्धान्तअनुसार राज्यको नेतृत्व गर्नेहरूले आफ्नो देशलाई कहाँ पुर्याइसके र हामी कहाँ छौँ रु जहाँ स्थिर खालको सरकार छ र नेतृत्वमा अनुशासन छ, ती देश आज कुन स्थानमा छन् र स्थिर सरकार कस्तो हुन्छ भनेर अनुभूतसमेत गर्न नपाएका हामी कुन स्थानमा छौँ । समीक्षा गर्नुपर्छ कि पर्दैन रु
हामीकहाँ राजनीति गर्नका लागि कुनै योग्यता र सर्टिफिकेट चाहिँदैन । जोसुकै पनि दलका कार्यकर्ता हुन सक्छन् र भविष्यमा उनीहरू जनप्रतिनिधि बन्न सक्छन् । उच्च तहको नेतृत्वमा पुग्न सक्छन् । जनप्रतिनिधि हुनका लागि कुनै योग्यतारक्षमता चाहिँदैन, भोट पाए पुग्छ । र, जनताले पनि कष्ट गर्नुपर्दैन– जसलाई मन पर्छ, उसलाई भोट दिए हुन्छ । हामीकहाँ त योग्य उम्मेदवारभन्दा पनि आफ्नो दलको हो कि होइन भन्नेमै मतदाता बढी केन्द्रित हुन्छन् । र त भोट बैंकले निर्धारण गर्छ धेरै कुरा । यसो हुँदा दलमा आफ्नो प्रभाव जमाउन सक्ने नै नेतृत्वमा पुग्न गाह्रो भएन । सिद्धान्त पढेर, अभ्यास गरेर वा कडा परिश्रम र परीक्षा दिएर नेतृत्वमा जानुपर्ने भएको भए अर्को हुन्थ्यो होला । उसमा नैतिकता बढी नै हुन्थ्यो होला ।
नेपाली राजनीतिको इतिहास हेर्ने हो भने बडो विचित्रका घटनाक्रमहरू देखिन्छन् । अविश्वास र तानातान, खिचातानी र हानाहान, वडादेखि संसद्सम्मै यही हुन्छ । सांसदहरू नै संसदीय मर्यादा उल्लंघन गर्दै कुर्सी तोड्न पछि नपर्ने घटनाहरू छन् । यस्तै खाले राजनीतिक अभ्यास हुँदै यहाँसम्म आइपुगेका छौँ, यस्तै अभ्यास जारी छ । राजनीतिक दलहरू एकले अर्कालाई पछार्ने र आफू कसरी सत्तामा पुग्ने भन्ने खेलमै लामो समयदेखि राजनीति रुमल्लिएको छ । जसले न दलहरूलाई लाभ पुगेको छ, न त मुलुकलाई नै एउटा स्थिरताको बाटो दिएको छ । जुन कोणबाट हेरे पनि घाटा मात्रै छ । अब भन्नुस्, यस्तो अभ्यासबाट नेपाली भावी पुस्ताले कस्तो राजनीति सिक्ने रु र, वर्तमान राजनीतिक अभ्यासबाट के पाठ लिने रु
००७ सालयता कुनै सरकार पाँच वर्ष अनवरत चलेका छैनन् । ३० वर्ष चलेको पञ्चायत व्यवस्था आफैँमा स्थिर देखिए पनि सिंहदरबारमा सरकार फेरिएकोफेरियै भयो । लामो राजनीतिक अस्थिरताबाट गुज्रिइरहेका जनताले नयाँ निकास चाहेका थिए, समृद्धिको स्वाद अनुभूत गर्न चाहेका थिए, तर झन्डै दुईतिहाइको अवस्थाबाट अहिलेको सरकार अल्पमतमा पुगिसकेको छ ।
खासगरी, ००७ सालमा प्रजातन्त्रको स्थापना भएपछि कुनै न कुनै हिसाबमा जनताको प्रतिनिधिले राज्यसत्ता सञ्चालन गरेको ९०१७ सालमा महेन्द्र र ०५९ मा ज्ञानेन्द्र शाहले जननिर्वाचित प्रतिनिधिलाई अपदस्थ गरी सत्ता आफ्नो हातमा लिएकोबाहेक० अवस्था छ । प्रजातन्त्रपछि हालसम्म २२ जना व्यक्ति प्रधानमन्त्री बनिसकेका छन् । तर, कुनै प्रधानमन्त्रीले राजनीतिक मूल्य, मान्यता र संवैधानिक प्रावधानअनुसार स्थिर सरकार चलाउन पाएका छैनन् । बहुमत प्राप्त गरेकै भए पनि आफ्नो दलभित्रैबाट नेतृत्वलाई असफल बनाउन, सरकार ढाल्न विभिन्न हतकण्डा हुनु नेपाली राजनीतिमा नौलो होइन । विगतमा भएका थिए, वर्तमानमा पनि भइरहेकै छ।
०५१ मा गिरिजाप्रसाद कोइराला नेतृत्वको सरकारको नीति तथा कार्यक्रम कांग्रेसका ३६ जना सांसद अनुपस्थित भई फेल बनाएका थिए । कृष्णप्रसाद भट्टराई नेतृत्वको सरकारको नारामा ०५६ सालमा चुनावमा गएको कांग्रेसले भट्टराईको सरकार अल्पसमयमै ढाल्यो । नेपालको इतिहासको पहिलो कम्युनिस्ट प्रधानमन्त्री मनमोहन अधिकारीले नौ महिनाभन्दा बढी सरकार चलाउन पाएनन् । अब अहिलेको सरकारलाई हेरौँ । स्पष्ट बहुमतसहित झन्डै दुईतिहाइ मत पाएको नेपाल कम्युनिस्ट पार्टी ९नेकपा०को सरकार अन्तरकलहबाटै ढल्ने अवस्थामा पुगेको थियो । पार्टीभित्रै विचलन आयो । सर्वोच्च अदालतले नेकपा एकीकरण अवैध ठहर्याई एमाले र माओवादी केन्द्रलाई पूर्ववत् पुर्याइदिएपछि राजनीतिक परिदृश्य त फेरिएको छ, तर एमालेभित्रै अन्तरकलह यस्तो छ कि सरकार आज ढल्ने हो कि भोलिको अवस्थामा छ ।
नेता र नेतृत्व भनेको त असल अविभावकजस्तै हुन् । यदि अभिभावक राम्रो भएन भने घर बिग्रन्छ, परिवार र भावी पुस्ता नै अन्योलमा पर्छ । उसको नैतिक चरित्र राम्रो भएन भने देशको हालत के हुन्छ रु यो विषयमा वर्तमान राजनीतिक नेतृत्वले ध्यान दिनुपर्छ कि पर्दैन रु यसतर्फ बहस आवश्यक छ ।
००७ सालयता कुनै सरकार पाँच वर्ष अनवरत चलेका छैनन् । ३० वर्ष चलेको पञ्चायत व्यवस्था आफैँमा स्थिर देखिए पनि सिंहदरबारमा सरकार फेरिएकोफेरियै भयो । लामो राजनीतिक अस्थिरताबाट गुज्रिइरहेका जनताले नयाँ निकास चाहेका थिए । समृद्धिको स्वाद अनुभूत गर्न चाहेका थिए । तर, झन्डै दुईतिहाइको अवस्थाबाट अहिलेको सरकार अल्पमतमा पुगिसकेको छ, यो विडम्बना हो १ अस्थिर सरकार देशका लागि घाटा हो । अग्रगमनको यात्रामा अवरोध थपिनु हो । परिवर्तन र विकासको दीर्घकालीन योजनामा थप चुनौतीपूर्ण हुनु हो । लामो समयदेखिको राजनीतिक अस्थिरताको जन्जिर तोड्दै स्थिर राजनीतिक प्रणाली बनाउन चाहन्थे, जनता । त्यो हामीले बाल्यकालमा सुन्ने गरेको एकादेशको कथाजस्तै हुने भएको छ । यहाँ राजनीतिक स्थिरता र जनताको मुद्दाभन्दा पनि कुर्सी ठूलो रहेछ भन्ने विगतदेखि वर्तमानसम्मको राजनीतिक घटनाक्रम हेर्दा सामान्य नागरिकले पनि बुझ्न कठिन छैन । अहिले राष्ट्रिय राजनीतिमा जे भइरहेको छ, त्यसले के प्रस्ट हुँदै गइरहेको छ भने यी सबै कुर्सीका लागि भइरहेको लडाइँ मात्र हुन् । जनतासँग गरिने वाचा फगत चुनावी नारा मात्र हुन् ।
हरेक राजनीतिक दलका दस्तावेज, चुनावी घोषणापत्रमा समृद्ध नेपालको परिकल्पना छन् । अक्षरहरू पढ्दा त अति सुन्दर लाग्छन्, जब तिनै दलका नेतृत्व सरकारमा जान्छन्, नेतृत्व गर्छन्, अनि ती अक्षरहरू कतै बिलाउँछन् । काम लाग्दैनन्, कतै आउँदैनन् । एउटा नेता सत्तामा गयो भने अर्कोले कसरी उसलाई असफल बनाउने भन्ने ध्याउन्नमा केन्द्रित हुन्छन् । अर्कोलाई त्यहाँ पुग्ने हतारो हुन्छ । पछिल्लो राजनीतिक घटनाक्रमले त के देखायो भने नेताको कुर्सी ढाल्नका लागि अब त विपक्षी नै नचाहिने भयो, आफ्नैहरू काफी हुने भए ।
राजनीतिमा एक–अर्काप्रतिको विश्वास कम हुँदै गएको छ । समाजवाद, समृद्धि, भाइचारा, अन्तर्राष्ट्रिय सम्बन्ध, दीर्घकालीन विकास, नेतृत्व हस्तान्तरण यी सबै फगत गफै त हुन् भन्ने प्रमाणित हुँदै छ । हामीकहाँ नेतृत्वलाई नमान्ने संस्कार बढ्दै गयो । ‘गिरिजाप्रसाद कोइरालालाई राष्ट्रपति बन्नका लागि सहयोग नगरेर मैले ठूलो गल्ती गरेछु,’ प्रचण्डले पटक–पटक भन्दै हिँडे । अनि अहिले ‘केपी ओलीलाई प्रधानमन्त्री बनाउन सहयोग गरेर ठूलै गल्ती गरेछु’ उनै प्रचण्ड भन्छन् । दुई–दुई ठाउँबाट हारेका माधवकुमार नेपाललाई संविधानसभा सदस्य बनाउन सहयोग गरेका प्रचण्डले पछि उनको सरकार ढाल्नका लागि ठूलै संघर्ष गरे । अहिले फेरि तिनै माधव नेपालसँग प्रचण्ड माया–पिरतीमा परेका छन् ।
जनयुद्धका सहयोद्धा कमरेडको ठूलो पंक्ति अहिले प्रचण्डसँग छैन । तितरबितर छन् । प्रचण्डसँग परिवर्तनको सपना देख्ने नागरिकले ठूलो अपेक्षा गरेका थिए । उनले सपना पनि बाँडेका थिए । अब प्रचण्डलाई हुर्कंदो पुस्ताले कस्तो खाले नेतृत्व भन्ने रु ‘भिजनरी’ नेता भन्ने कि भिजनरहित असफल राजनीतिक खेलाडी मात्र रु वा, राजनीति भनेको त प्रचण्डले जस्तै गर्न जान्नुपर्छ भनेर पाठ लिने रु या कस्तो हो रु वा आफ्नै दलको प्रधानमन्त्री असफल बनाउन तल्लीन हुने माधव नेपालजस्तो नेता हुने रु या आफ्नो कुर्सी जानुभन्दा त लोकतन्त्र नै धरापमा पारेर भए पनि संविधानलाई दाउपेचमा राख्ने र आफूलाई असहयोग गर्नेलाई पनि देखाइदिन्छु भन्दै दम्भ पाल्ने केपी ओलीजस्तो बन्ने रु या नेतृत्व हस्तान्तरण गर्नुहुँदैन, जतिपटक भए पनि आफैँ मात्र बन्नुपर्छ, ज्योतिषीले मलाई नै सातचोटि प्रधानमन्त्री बन्ने योग परेको छ भनेका छन्, त्यही भएर सातचोटि नपुगेसम्म त म आफैँ हुनुपर्छ भन्ने शेरबहादुर देउवाजस्तो बन्ने रु कांग्रेसमा दोस्रो पुस्ता कहिले नेतृत्वमा पुग्ने रु अहिले नेताहरूले जे गरिरहेका छन्, उनीहरूलाई थाहा नभएको होइन कि यो विधिको शासनमा हुने अभ्यास होइन ।
बुझ्न नसकेको कुरा, राजनीति अनि यसको नेतृत्वलाई अबको पुस्ताले कसरी बुझ्ने रु एउटा कार्यदिशा कोरेर अघि बढिसकेपछि त्यसको घाटा–नाफा, राम्रो या नराम्रो प्रभाव हेर्नका लागि कम्तीमा एउटा समय त तोक्नुपर्ला नि होइन रु एउटा समयावधि त चाहिएला नि रु जस्तो पाँच वा १० वर्ष या २० वर्ष । एउटा समयसीमा र त्यसअनुसारका कार्ययोजना त चाहिएला रु छिमेकी मुलुक हेरौँ, भारतमा वर्तमान प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदी दोस्रो कार्यकाल चलाइरहेका छन् । चीनतर्फ हेरौँ, राष्ट्रपति सी जिनपिङ सन् २०१३ देखि सत्तामा छन् । उनी पनि दोस्रो कार्यकाल राष्ट्रपति पद सम्हालिरहेका छन् । विश्वका विकसित मुलुकका राजनीति पनि समृद्धिकै यात्रामा छ, र त उनीहरू विकासको अग्रगतिमा लम्किएका छन् । सबैलाई थाहा भएकै विषय हो, राजनीतिक नेतृत्वविना मुलुक अघि बढ्न सक्दैन । राजनीतिक कार्यदिशाविना मुलुकले निकास पाउन सक्दैन । त्यसैले त राजनीतिलाई मूल नीति भनिएको । संसारकै अभ्यास यही हो ।
नेता र नेतृत्व भनेको त असल अविभावकजस्तै हुन्, यदि अभिभावक राम्रो भएन भने घर बिग्रन्छ, परिवार र भावी पुस्ता नै अन्योलमा पर्छ । राजनीति गर्ने नेतृत्व देशका लागि अविभावक हुन् । उसको नैतिक चरित्र राम्रो भएन भने देशको हालत के हुन्छ रु यो विषयमा वर्तमान राजनीतिक नेतृत्वले ध्यान दिनुपर्छ कि पर्दैन रु यसतर्फ बहस आवश्यक छ । राजनीति फगत नेताले चाहे जस्तो हुने कि देशको आवश्यकताअनुसार हुने रु राजनीति दलले चाहे जस्तो हुने कि जनताको आवश्यकतामा केन्द्रित हुने रु व्यक्तिवादी हुने कि राष्ट्रवादी हुने रु दलगत हुने कि प्रतिपादित सिद्धान्त र स्थापित मूल्य मान्यताअनुसार चल्ने रु यस विषयमा वर्तमान पुस्ताले गम्भीर बहस गर्नु जरुरी छ ।
नयाँ पत्रिका दैनिकमा, २०७८ वैशाख, १६ गते प्रकाशित
0 comments:
Post a Comment