लकडाउन डायरी तीन : कोरोना, लक्डडाउन र त्राहीमाम् जनमन

विश्वास नेपाली 

यतिबेला मानव विश्व नोबोल कोराना भाइरस (कोभिड–१९) को सन्त्रासमा छ । अहिलेको परिस्थिीतीमा सिङ्गो विश्वलाई चुनौती दिइरहेको कोरोनो भाइरसले लाखौं मानिसहरूलाई सङ्क्रमण गरेको छ भने हजारौं मानिसहरू मृत्युको मुखमा पुगिसके ।  

कोभिड–१९ कै कारण नेपाल राज्य ‘लक्डडाउन’ अर्थात पूर्ण रुपमा बन्द भएको पनि धेरै दिन वितिसक्यो । सरकारले चैत ११ गतेबाट देशभर पूर्ण रुपमा बन्दको घोषणा गरेको थियो । सबै मानिसहरू आआफ्नै घरघरमा बस्न बाध्य छन् । एकहिसावले भन्ने हो भने नजरबन्दै जस्तै । भयपूर्ण वातावरण । सामाजिक दूरी कायम गर्नुपर्ने, सजग रहनुपर्ने । यस्तो नियती लगभग सबै नेपालीजनमा छ । कहिलेसम्म जारी रहने हो यसै भन्न सकिने अवस्था छैन । 

विश्वमै सन्त्रास फैलाएको कोरोना भाइरस जसलाई कोभिड– १९ भनिएको छ, खासगरी यो जनवरी २३ देखि अलि बढी चर्चामा आएको हो । यो भाइरस नयाँ भएकोले पनि नोबल कोरोना भाइरस नामाकरण गरिएको रहेछ ।   

चीनको वुहान सहरमा पहिलो पटक देखिएको यो भाइरसको हालसम्म पनि निदान गर्ने औषधी पत्ता लागेको छैन । विश्वमै स्वास्थ्य सङ्कटलकाल तथा महामारी स्वीकारीएको छ । चीनहुँदै फैलिएको यो भाइरस आज संसारलाई नै ठूलो चुनौतीको विषय बनेको छ । दैनिक हजारौं मानिसहरूको मृत्यु भइरहेको छ । लाखौं मानिसहरू यसबाट सङ्क्रमित भइरहेका छन् । जनमन त्राहीमाम् छ । 

यस्तो विपत्ति जहिले र जतिबेला पनि हुन सक्छ । आउन सक्छ । तर, हाम्रो पूर्वतयारीहरू सक्षम देखिएनन् । हस्पिटल जाउँ विरामीको उपचार हुँदैन । डाक्टर भन्छन्, स्वास्थ्यकर्मीहरूको लागि सुरक्षाको सामग्रीहरू छैन । सुरक्षा र उपचारका सामग्री ल्याउनको लागि भएको चलखेल र घोटलाको विषयमा अझै मिडिमा सेलाएका छैन, सबैले स्पष्टै देख्यौं । सरकारले यतिका दिनसम्म पनि प्रभावकारी व्यवस्थापन गर्न सकेको छैन । 

हाम्रो पुस्ताले देखेको र भोगेको अनि अलि बढी सन्त्रास छाएको महामारी यो पहिलो होला । यसअघि एकै पटक विश्वमै यसरी सनसनीपूर्ण रुपमा फैलिएको भाइरस हामीले भोग्नु परेको थिएन । तर, यसअघि पनि ठूला ठूला महामारीको रोगहरु भने निम्तीएको रहेछ । यदी रोग थियो भने एन्टिवायोटिकको प्रयोगले निदान गर्न सकिन्थ्यो तर यो भाइरस पर्यो । त्यसको लागि एन्टिभाइरस चाहिन्छ, जुन अहिलेसम्म बनेको छैन । वैज्ञानिकहरु अनुसन्धानकै क्रममा छन् । 

त्यसैले त आज संसारभरका अधिकाशं मानिसहरू लक्डडाउनको फन्दामा परेका छन् । दिनानुदिन सङ्क्रमितहरूको सङ्ख्या र मृत्युदर बढेर अझ बढी भयावहको स्थिती उत्पन्न भइरहेको छ । यो भाइरसले गत जनवरीएताको यति छोटो अवधिमा विश्वभर कव्जा जमाएको छ । सबैलाई त्राहीमाम् बनाएको छ । आज एकाअर्कालाई छुन त के आफ्नै साथीभाई, इष्टमित्र र आफन्तजनसँग समेट टाढा बस्नुपर्ने स्थिती बनेको छ । छोइहालेमा भाइरसले आक्रमण गरिहाल्छ की भन्ने सन्त्रास सिर्जना गरिदिएको छ । साच्चै खतरो स्थिती हो ।

  

चीनबाट फैलिएको कोरोना भाइरसले विश्वका २०४ देशलाई प्रभावित गरिसकेको छ । मुख्यगरी चीन, अमेरिका, इटली, स्पेन, जर्मन जस्ता देशहरूलाई अझ बढी प्रभावित गरेको छ । किनकी यी देशहरूमा दैनिक हजारौं मानिसहरू प्रभावित भइरहेका छन्, भने सयौंको सङ्ख्यामा मृत्यु हुन पुगेका छन् । यद्यपि चीनले आफ्नो देशमा लगभग नियन्त्रणमा आइसकेको जनाएको छ । 

विवरणहरू हेर्दा यो भाइरसले सङ्क्रमण गर्दैमा त्यस्ता व्यक्तिको मृत्यु भइहाल्छ भन्ने हुँदैन, रिर्पाेटहरूका अनुसार अहिलेसम्म सङ्क्रमण भएका मध्ये ८० प्रतिशत विरामी निको भई हस्पिटलबाट घर फर्केका छन् । करिव २० प्रतिशतको मात्र मृत्यु भएको देखिन्छ । यो लेख तयार पार्दासम्मको विवरणअनुसार ११ लाख ३८ हजार ६ सय ६४ जना सङ्क्रमित भएका छन् । सो मध्ये ६१ हजार १ सय ४२ जनाको मात्र मृत्यु भएको छ । यसरी हेर्दा यसबाट हुने मृत्युदर भने ५ % छ । २१% निको भएर हस्पिटलबाट घर फर्केका छन् । बाँकी उपचार गराइरहेका छन् । यी मध्ये करिव ५ % मात्र खतराको सूचीमा छन्, भने ९५% हल्का अवस्थामा छन् । यसको मतलव खतरा कम छ । तर, सजग भने हरपल हुनुपर्ने स्थिती पक्कै छ ।

जसरी हल्ला फिजिएको छ, त्यसरी मानिसहरूको मृत्यु भइहाल्ने भने होइन भन्ने देखिन्छ । यद्यपि कोरोना भाइरसबाट भने अति नै सचेत भने हुनुपर्ने स्थिती छ । किनकी यो सरुवा किसीमको भाइरस हो र यो मानिसबाट मानिसमा नै सर्ने अहिलेसम्मको तथ्यले प्रमाणित गरेको छ । यसैले त जहाँ जहाँ यो भाइरसको सङ्क्रमण देखिन थालेको वा देखिएको छ, ती देशहरूले लक्डडाउन विधि अवलम्बन गरेका छन् । 

चीनबाट फैलिएको कोरोना भाइरसले विश्वका २०४ देशलाई प्रभावित गरिसकेको छ । मुख्यगरी चीन, अमेरिका, इटली, स्पेन, जर्मन जस्ता देशहरूलाई अझ बढी प्रभावित गरेको छ ।

मानिसहरु अति नै डराएका छन् । हिजाको दिनमा जस्तो होइन, आज सूचना प्रविधिले मानिसहरुलाई यति नजिक्याएको छ की, कुनै पनि सूचना मिनेटभरमै विश्वव्यापी हुन सक्छ । कहाँ के भएको छ, क्षणभरमै सबैलाई जानकारी हुन्छ । यसैले पनि बढ्दो संक्रमित र मृत्युदर देखेर मानिसहरु डराइरहेको स्थिती छ ।

कोरोना भाइरस सङ्क्रमणको सन्त्रास विश्वको अन्य देशमा जस्तै नेपालमा पनि छ । नेपालमा यो लेख तयार पार्दासम्म जम्मा १ हजार ५ सय २१ जनामा परीक्षण गरिएकोमा ९ जनामा मात्र सङ्क्रमण देखिएको छ । त्यसमध्ये पनि १ जना पूर्ण रुपमा निको भएर हस्पिटलबाट घर फर्कीसकेको अवस्था छ भने ६९ जना आइसोलेसनमा छन् । 

आज झण्डै ३ करोड नेपालीहरू यसको मारमा परेका छन् । सहर बजार, गाउँ, टोल, टोल र घरघरमा कोरोनोको सन्त्रास छ । सरकारले सचेतना अभियान गरिरहेको छ । सोसल डिस्ट्यान्सिङ्ग, अर्थात सामाजिक दूरीमा रहन समेत सचेत गराएको छ । हात मिलाउने, सामूहिक रुपमा बस्ने, सामूहिक कार्यहरू गर्ने, साँस्कृति पर्व, भोजभतेर खाने, भेला र सहभागी हुने कार्यहरू लगभग शून्यको स्थितीमा छ । देश बाहिर गएकाहरू घर फर्कन पाएका छैनन्, मुलुकभित्रै रहेकाहरू पनि जहाँको त्यही बस्नु बाध्य छन् । कतै सेल्फ क्वारेन्टाइन त कतै सरकारी क्वारेन्टाइनमा बस्नुपर्ने बाध्यात्मक परिस्थिती छ । यद्यपी यो स्वयम् मानिसहरुको स्वास्थ्य सुरक्षाको लागि अपनाइएको विधि हो ।

नेपाल सरकारले कोरोना भाइरस मुलुकमा फैलन नदिनको लागि अन्तर्राष्ट्रिय नाकाहरू पूर्ण रुपमा बन्द गराएको छ । मुलुकभित्र पनि एक ठाउँबाट अर्काे ठाउँमा आवात जावत गर्न प्रतिबन्ध लगाएको छ । यसो गर्नुको मुख्य कारण कहिँ कतै कोरोना भाइरसले प्रवेश नपाओस् । कोही व्यक्ति सङ्क्रमित नहुनु भन्ने हो । यदी कहिँ कतै कोरोना छिरेको रहेछ भने त्यसलाई त्यहिँबाट निर्मुल पार्न सक्यो भने अन्यत्र फैलन पनि पाउँदैन, त्यसैले लक्डडाउनको महत्व पनि उत्तिकै छ । यसको पालना गर्नु सबैको उत्तिकै भूमिका छ ।

सरकारले विभिन्न तहमा सचेतता र सजगता अपनाउनको लागि भूमिका निर्वाह गरिरहेको छ । चीनले पनि सङ्क्रमित क्षेत्र पूरै लक्डडाउन गरी त्यसलाई व्यवस्थापन गरेको थियो । छोटो समयमै उसले त्यहाँ कोरोना भाइरस नियन्त्रण गर्न सक्यो ।  

मुलुकभर रहेका भूमिहीन, सुकुमबासी, ज्यालादारी गरी परिवार र आफ्नो दैनिक जीविका धान्नुपर्ने बाध्यात्मक स्थिती भएको परिवार, एकल महिला, जेष्ठ नागरिक, शारिरीक रुपमा अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरू, सीमान्तकृत समुदायलाई अहिले दिन काट्न धौधौं भएको छ ।

अहिले मुलुकभर यातायात चलेको छैन । बजारहरू बन्द छन् । बन्द व्यापार ठप्प छ । मानिसहरू एक अर्कालाई भेट्न, गफ गर्न, नजिक जान, आफ्न्तजनकोमा समेत आउजाउ गर्न पाएका छैनन् । यस्तो गर्न नपाउने वा नहुने स्थितीमा छन् । डरमरको स्थितीमा छन् । निजी तथा सार्वजनिक संस्था, संस्था र कार्यालयहरु पनि बन्द छन् । मुख्यगरी सहरी क्षेत्रमा बस्नेहरूलाई यो लक्डडाउन जिन्दगीको मुस्किल क्षण र कष्ठदायिक दैनिक भएको छ, जुन कुरा हामी सामाजिक सञ्जालहरूमा आइरहेको विभिन्न अपडेटबाट पनि थाहा पाउन सक्छौं । 

सरकारले जुन कदम उठायो त्यो ठिक छ । जनताले सरकारको निर्देशन मानेका छन् । यसबाट मुलुकमा यो भाइरसको सङ्क्रमण नियन्त्रण गर्न सकिन्छ । र फैलनबाट रोक्न पनि सकिन्छ । तर, पर्याप्त तयारी बिना गरिएको यस्तो निर्णयले कतिपय नेपालीहरूले बढीनै कठिनाई भोग्नु परिरहेको छ । दैनिकी कष्ठ बन्दै गइरहेको छ । 

छिमेकी देश भारतमा सुदुरपश्चिम क्षेत्रका अधिकाशं मानिसहरू मौसमी रोजगारी र ज्यालादारी गर्नको लागि जाने आउने गर्छन् । उनीहरू नेपाल आउन पाएका छैनन् । सीमा क्षेत्रमा धेरै मानिसहरूको विचल्ली भएको हामीले देखिरहेका छौं । कतिपय मानिसहरूले सरकारले रोक लगाएको भन्दै आफ्नो ज्यानै बाजी राखेर महाकाली नदीमा समेत हाल फालेर नेपाल प्रवेश गरेको दर्दनाक दृश्यहरू पनि देख्यौं । यद्यपि राज्यले उनीहरूलाई यता आउन दिएन बरु उतै क्वारेन्टाइनमा राख्ने व्यवस्था मिलायो । 

कोही मानिसहरू विदेशीमुलुकबाट आएमा उनीहरू १४ दिनसम्म क्वारेन्टाइनमा बस्नुपर्ने नियम छ । विदेशमा रोजगारीमा गएकाहरुले घरमा पैसा पठाउन पाएका छैनन्, ज्यालादारीमा घरबाहिर कमाउन गएकाहरुले घर खर्च पठाउन पाएका छैनन् । कतिपय परिवारलाई हातमुख जोड्न पनि समस्या भइसकेको समाचाहरु आइरहेका छन् । यो अर्काे खाले समस्या हो । 

मुलुक लक्डडाउन भएको यत्तिका दिन भइसक्यो । सरकारले समस्यामा परेका परिवारलाई राहत वितरण गर्नको लागि घोषणा गरेको भएपनि त्यसको प्रभावकारी कार्यान्वयन हुन सकेको छैन । यसको प्रभावकारी अनुगमन प्रणाली नहुँदा तहगत सरकारहरूले पनि प्रभावकारी कार्यान्वयन गरेका छैनन् । जनताहरू समस्यामा भएको बेला, आहातको बेला राहतको आशा राख्नु स्वभाविकै हो । दिनुपर्ने हो तर, त्यो देखिएन । 

यस्तो विपत्ति जहिले र जतिबेला पनि हुन सक्छ । आउन सक्छ । तर, हाम्रो पूर्वतयारीहरू सक्षम देखिएनन् । हस्पिटल जाउँ विरामीको उपचार हुँदैन । डाक्टर भन्छन्, स्वास्थ्यकर्मीहरूको लागि सुरक्षाको सामग्रीहरू छैन । 

मुलुकभर रहेका भूमिहीन, सुकुमबासी, ज्यालादारी गरी परिवार र आफ्नो दैनिक जीविका धान्नुपर्ने बाध्यात्मक स्थिती भएको परिवार, एकल महिला, जेष्ठ नागरिक, शारिरीक रुपमा अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरू, सीमान्तकृत समुदायलाई अहिले दिन काट्न धौधौं भएको छ । कतिपय परिवार भोकभोकै दिन रात काटीरहेका छन् यस्तो रिर्पाेटहरु आइरहेको छ । आम्दानी छैन, छाक टार्न गाह्रो छ । काम गरौं रोक लगाइएको छ । सरकारले वितरण गर्ने भनेको राहत समस्यामा परेका जनताको हात पुगेका छैन ।  

नेपाली समाज विविधतायुक्त छ । हाम्रो समाजको अर्थविज्ञान भिन्न प्रकारको छ । यहाँ विभिन्न आर्थिक हैसियत भएका मानिसहरू बसोबास गर्छन् । अधिकाशं मानिसहरू साना किसान र ज्यालादारी गरी जीविकोपार्जन गर्ने परिवार छन् । भूमिहीन र सुकुबासी परिवार छन् । न्युन आए भएका छन् । त्यसमा पनि अधिकाशं परिवार भर्खरै भूकम्पको मार खेपेका छन् । घर बनाउँदा लागेको ऋण तिर्न सकेका छैनन् । यस्तो परिवारले घरमै बस्नुपर्दा कसरी जीविकोपार्जन गरिरहेका होलान् । कसरी छाक टारिरहेका होलान्, यस विषयमा खासै ध्यान दिइएको पाइँदैन । यस विषयमा सबैले सोच्नुपर्ने देखिन्छ । 

सबैतिर बन्द भएपछि रोजगारी र ज्यालादारी गुम्यो । काम गर्न ठाउँ बन्द छ । हिडडुल गर्न पाइदैन । पाइएको छैन । यसो हुँदा कतिपय परिवार भोकमरीको चपेटोमा परिसकेका छन् । यस्तो समयमा सरकारले हेर्नुपर्ने हो तर, सरकारका प्रतिनिधिहरू राहत वितरण गर्न तथ्याङ्क सङ्कलन गर्नमै समय विताइरहेका छन् । हरेक स्थानीय सरकारलाई राहत वितरण गर्नको लागि संघीय सरकारले निर्देशन गरेको भएपनि उनीहरू सक्षम देखिएका छैनन् । आफ्नो पालिका क्षेत्रभित्र यस्तो समस्यामा परेका परिवार कति छन् भन्ने विवरण समेत उनीहरूसँग नभएको स्पष्टै देखियो । यो विडम्बना हो । यदी थियो भने त अहिले तथ्याङ्क सङ्कलनमै कयौं दिन विताउनुपर्ने विडम्वता त पक्कै आउने थिएनन् । हाम्रो हालत यही हो ।

यस्तो विपत्ति जहिले र जतिबेला पनि हुन सक्छ । आउन सक्छ । तर, हाम्रो पूर्वतयारीहरू सक्षम देखिएनन् । हस्पिटल जाउँ विरामीको उपचार हुँदैन । डाक्टर भन्छन्, स्वास्थ्यकर्मीहरूको लागि सुरक्षाको सामग्रीहरू छैन । सुरक्षा र उपचारका सामग्री ल्याउनको लागि भएको चलखेल र घोटलाको विषयमा अझै मिडिमा सेलाएका छैन, सबैले स्पष्टै देख्यौं । सरकारले यतिका दिनसम्म पनि प्रभावकारी व्यवस्थापन गर्न सकेको छैन । 

यसो हुँदा दैनिक समाचार हेर्यो । चिन्ता बढायो बस्यो । यसले समाजिक सन्त्रासहरू झन झन् बढाउँदै लगेको छ । मानिसहरूमा सरकारप्रतिको विश्वसनियता कमजोर हुँदै गएको छ । कतिबेला मरिने हो भन्ने चिन्ता जनमनमा बढ्दै गएको छ । 

यसैले यस्तो महामारीको बेला धौर्यता अपनाएर जनतालाई आहातमा राहत दिएर सुरक्षित महशुस गराउनु राज्यको दायित्व हुन आउँछ । त्यसतर्फ सबै जनप्रतिनिधि र सरकारी कर्मचारीले उचित ध्यान दिन जरुरी देखिन्छ । किनकी यो अवस्था कहिलेसम्म रहने हो एकीन गर्न सक्ने अवस्था छैन । त्यसैले जति समय बन्द हुन्छ, त्यती समयलाई पुग्ने खाद्यन्न समस्यामा परेका परिवारको लागि मुख्य आवश्यकता पनि हो । समय लम्बियो भने यस्तो समस्या अन्य मध्यम वर्गहरुमा पनि क्रमशः थपिँदै जाने निश्चित छ । यसैले त्रासमा बाँचिरहेका जनतालाई विस्तारै सामान्य जनजिवनमा फर्काउनको लागि पनि राज्यले पूर्वाधार तयार पनि गर्नुपर्छ । यस्तो बेला सबै एक हुन जरुरी छ । मुलुकमा परेको सङ्कटलाई समाधानतर्फ लैजानुपर्छ ।